We ondersteunen open access (OA) allemaal van harte en Plan S is vast met goede bedoelingen opgesteld. Echter, Plan S, zoals nu gepresenteerd door de EU, VSNU en NWO, gaat te ver en is veel te risicovol voor betrokken wetenschappers. Plan S heeft vergaande consequenties, houdt onvoldoende rekening met de behoeftes en wensen van individuele wetenschappers en leidt tot diverse onwerkbare en onwenselijke situaties:
Met name de volledig ban op hybride (society) journals van hoge kwaliteit is een groot probleem, zeker voor de chemie. Behalve dat we straks niet meer in deze bladen mogen publiceren, betekent Plan S en de manier waarop NWO dit plan wil implementeren ook dat we binnenkort de belangrijkste bladen van de ACS, RSC en ChemPubSoc niet meer legaal kunnen lezen! Plan S verbiedt wetenschappers de toegang tot (en publiceren in) meer dan 85 procent van de bestaande en hooggewaardeerde journals! Dus juist die bladen die een gewaardeerd en rigoureus peer-review systeem hanteren van hoge kwaliteit! Notabene: We hebben in NL al meer dan zes maanden geen legale toegang meer tot de meeste RSC journals! Nog meer society journals bannen is volkomen onacceptabel en onwerkbaar!
Naar verwachting zal een groot deel van de wereld niet (volledig) aansluiten bij Plan S. De USA, China en rest van Azië hechten veel belang aan bestaande (society) journals, met name ACS journals. Duitsland en Zwitserland hebben al aangegeven het plan zoals het nu op tafel ligt niet te implementeren. België gaat ook niet mee in Plan S en heeft een ander systeem bedacht. Spanje doet voorlopig ook niet mee. Een overgangsperiode voor de rest van de wereld zal i.i.g. lang gaan duren en een volledige, globale ban op hybride journals lijkt zeer onwaarschijnlijk. Zo riskeren we dus de wetenschappelijke gemeenschap in twee aparte systemen te splitsen in cOAlition S tegenover de rest van de wereld, met alle gevolgen van dien. Als dat gebeurt zal dit een groot negatief effect hebben op samenwerkingsverbanden tussen cOAlition S landen en de rest van de wereld, want gezamenlijk publiceren kan dan niet meer in de ‘beste’ journals met de hoogste aanzien (bijv. JACS, Science, Nature, Nature Chem. ACS Catalysis en Angew. Chemie zijn uitgesloten). Het zal ook de internationalisering van promovendi en postdocs negatief beïnvloeden. Waarom zou iemand met academische ambities nog naar Nederland komen om daar te promoveren of postdoc ervaring op te doen als hij/zij vervolgens niet mag publiceren in de bladen die voor hem/haar belangrijk zijn? De bereidwilligheid van wetenschappers om nog iets te doen voor iemand in ‘het andere systeem’ komt ook onder druk te staan (bijvoorbeeld refereren van papers en onderzoeksvoorstellen). Dit zijn allemaal zeer onwenselijke ontwikkelingen.
Bij elkaar genomen is Plan S een ernstige aantasting van de academische vrijheid: Veel minder toegang tot (en mogelijkheden om te publiceren in) geschikte vakbladen van hoge kwaliteit, met als direct gevolg restricties in keuze van landen waarmee we fatsoenlijk kunnen samenwerken en/of exchangeprogramma’s kunnen onderhouden. Een verbod op publiceren in hybride journals met daaraan gekoppelde sancties voelt ook als een ernstige aantasting van bestaande rechten.
Met een sterke focus op het Gold OA-publicatiemodel, waarbij wetenschappers per artikel een vaak hoge APCkosten betalen, valt te verwachten dat de kosten onder de streep alleen maar toenemen i.p.v. afnemen. Bovendien verdwijnt de zogenaamde ‘paywall’ hiermee niet, maar verschuift enkel van lezen naar publiceren.
De sterke focus van Plan S om vooral Gold OA-journals met een winstoogmerk te stimuleren heeft als risico dat een overdaad aan papers van lage kwaliteit/originaliteit/nieuwswaarde zal verschijnen en dat onderzoeksgroepen opgezadeld worden met hoge APC kosten. Dit systeem is immers gekoppeld aan perverse financiële prikkels: Stimuleren van accepteren van zoveel mogelijk papers, ongeacht de kwaliteit en opdrijven van de reeds hoge APC kosten in meer selectieve bladen.
Plan S negeert het bestaan van grote verschillen tussen wetenschapsgebieden. Zo heeft Plan S mogelijk een veel groter effect op de chemie dan op bijv. psychologie/biologie. Een ‘one-size-fits-all’ benadering zoals gepresenteerd in Plan S is daarom een slecht idee. Waarschijnlijk zal e.e.a. resulteren in een daling van NL en de individuele chemici in internationale rankings en aanzien. Zeker als elders maar weinig verandert.
Minder radicale en goedkopere oplossingen zijn zeker mogelijk. Zie bijvoorbeeld de suggesties die gepresenteerd zijn op de webblog For Better Science.