Wikimedia Commons, National Human Genome Research Institute (NHGRI) via CC BY 2.0
Eind 2016 hebben Chinese onderzoekers voor het eerst cellen die aangepast waren met CRISPR-Cas9 weer ingebracht bij mensen. Ook in Amerika willen onderzoekers de techniek graag op mensen uitproberen, de eerste testen staan dit voorjaar gepland. Toch zijn er nog veel vraagtekens over deze techniek, dus zijn deze menselijk proeven wel verstandig?
“Het is misschien wat vroeg om CRISPR-Cas9 te gaan testen op menselijke embryo’s, want CRISPR-Cas9 bestaat nog niet zo heel erg lang en we weten nog niet goed of er ook ongewenste neveneffecten kunnen zijn. De eerste versies van het enzym knipte bijvoorbeeld soms ook op de verkeerde plek in het DNA. Nieuwere versies hebben dit probleem (bijna) niet meer. Er zijn begin dit jaar nieuwe mutanten van CRISPR-Cas beschreven waarbij de off-target effecten zo laag zijn dat je ze niet meer kunt detecteren. De technologie is dus snel verbeterd en op dit punt redelijk veilig.
Een eerste toepassing van CRISPR zal zijn het aanpassen van T-cellen zodat ze kankercellen aanvallen. Het risico daarbij is dat de T-cellen uit de hand kunnen lopen en ook gezonde cellen gaan aanvallen. Dit zal waarschijnlijk eerst op patiënten worden getest die geen andere behandelingen meer kunnen krijgen, om inzicht te krijgen in de effectiviteit, veiligheid en/of mogelijke risico’s van deze nieuwe methode.”
“Mijn probleem met het testen van CRISPR-Cas9 op mensen is vooral dat we daar eigenlijk nog te weinig informatie over hebben. Het wordt enorm gehypet op dit moment en er wordt gedaan alsof het de oplossing is voor alles, maar dat weten we nog helemaal niet. Voor een aantal ziektes werkt CRISPR-Cas9 goed in gekweekte cellen of in muismodellen, maar voor veel van die ziektes konden we met gewone gentherapie ook allang cellen en muizen genezen. De stap naar de mens is voor zowel CRISPR-Cas9 als gewone gentherapie nog niet gemaakt. Het heeft dezelfde uitdagingen.
Volgens mij is het nog maar de vraag hoeveel zin het heeft om de techniek op mensen te testen. Je roept ongevraagd hoop op bij mensen terwijl je niet weet of het zin heeft. Bovendien heeft het ook effecten voor de toekomst. De virale vectoren die je gebruikt zorgen voor een immuunreactie bij mensen en daardoor kun je dezelfde therapie niet twee keer bij dezelfde persoon uitproberen. En het lukt nu met normale gentherapie al niet altijd om de stoffen in de juiste cel te krijgen, terwijl je bij CRISPR-Cas9 niet één maar twee dingen in de juiste cel moet zien te krijgen. Het isoleren van bloedstamcellen en die dan in een weefselkweek behandelen lijkt me wel een goed begin, maar het gebruiken van de techniek in de mens is volgens mij nog veel te inefficiënt.”
“CRISPR-Cas9 bestaat al een tijdje maar heeft de laatste paar jaar pas echt een doorbraak gekend. Het heeft preklinisch onderzoek in het lab enorm geholpen. Veel van de ontwikkelingen die we daar hebben doorgemaakt zijn gemaakt met het idee dat het gemakkelijk in de mens kan worden toegepast. Dat wordt nu voor het eerst klinisch getoetst en dan zullen we zien of het veilig en effectief is.
We moeten wel bepalen waar we heen willen met deze technologie, want je hoort in de discussie dat mensen het een beetje spannend vinden. Niemand is erop tegen dat CRISPR-Cas9 uitbehandelde kankerpatiënten een laatste kans geeft, de discussie ligt meer in het kiembaanonderzoek. Wil je embryo’s aanpassen? En als je dat doet, wil je dan alleen ziektes voorkomen of maak je het kind ook meteen intelligenter? Het is lastig, want zo’n embryo kan geen toestemming geven. En er zijn nu al veel mogelijkheden zijn om genetische afwijkingen niet door te geven aan je kinderen. Je kunt ervoor kiezen om geen kinderen te krijgen, gedoneerde zaadcellen te gebruiken of screenen en eventueel een abortus doen. Bovendien kun je ook zwanger worden met PGD, dan selecteer je de gezonde embryo’s die geen afwijking hebben en plaatst die terug. Voor veel ziektebeelden is CRISPR-Cas9 dus niet de enige manier om gezonde kinderen te krijgen.”
